Засваенне рэгіянальнага фальклору як форма выхаваўчай і адукацыйнай дзейнасці
Зайцава Алена Мікалаўна – педагог дадатковай адукацыі, кіраўнік узорнага клуба аматараў фальклору “Катрынка” ДУА “Цэнтр дадатковай адукацыі дзяцей і моладзі г. высокае”
Краўчук Алена Мікалаўна – педагог дадатковай адукацыі, хормайстар узорнага клуба аматараў фальклору “Катрынка” ДУА “Цэнтр дадатковай адукацыі дзяцей і моладзі г. высокае”
Сафроненка Наталля Анатоллеўна – педагог дадатковай адукацыі, балетмайстар узорнага клуба аматараў фальклору “Катрынка” ДУА “Цэнтр дадатковай адукацыі дзяцей і моладзі г. высокае”
У сучаснай сацыякультурнай практыцы назіраецца актыўная дзейнасць па асваенні аўтэнтычнага фальклору. Тэрмін “аўтэнтычнасць” існуе для абазначэння першасных, традыцыйных, рэгіянальна-спецыфічных відаў культуры. Фальклор аўтэнтычны – гэта фальклор сапраўдны ў сваёй сутнасці і натуральным бытаванні, характэрны для канкрэтнай мясцовасці. Ён захоўвае ўсе свае спецыфічныя рэгіянальныя рысы, якія вызначаюцца рэгіянальнай традыцыяй; характарызуецца ўстойлівым жанравым складам, рэпертуарам, стылем, манерай выканання і г.д. Аўтэнтычны фальклор – гэта першакрыніца, асобная спецыфічная галіна духоўнай культуры, якая аб’ядноўвае ўсе віды творчай дзейнасці – славесную, музычную, народныя абрады, танец, народны тэатр, прыкладное мастацтва ў іх спрадвечным выглядзе. Набытыя веды ў галіне аўтэнтычнага фальклору даюць магчымасць глыбей спазнаць рэчаіснасць, гістарычныя і нацыянальныя асаблівасці свайго народа, далучыцца да нацыянальнай культуры і гісторыі Радзімы. Ўсё гэта спрыяе рашэнню задач маральнага і эстэтычнага выхавання, развіцця творчых здольнасцей падрастаючага пакалення.
Клуб аматараў фальклору “Катрынка” быў створаны ў 2000 годзе з мэтай вывучэння рэгіянальнай народнай творчасці. Дзейнасць клуба накіравана на пошук мясцовых песень, танцаў, абрадаў, вуснай творчасці для захавання, вывучэння і выканання. Экспедыцыйная дзейнаць, цесная сувязь з носьбітамі дала магцымасць пашырыць рэпертуар клуба новым цікавым матэрыялам. Усё гэта паспрыяла таму, што ў 2005 годзе клуб аматараў фальклору “Катрынка” атрымаў найменне “узорны”.
Фальклор (народная мудрасць) – гэта мастацкая педагогіка. Гэта сістэма выхавання дзяцей з дапамогай слова, музыкі і руху, прычым не для абраных і найбольш адораных, а для ўсіх. Таму адбор не праводзіцца, у клуб прыймаюцца ўсе жадаючыя.
Узорны клуб аматараў фальклору “Катрынка” зараз налічвае каля 50 удзельнікаў, і дзеліцца на чатыры групы: падрыхтоўчую – 8-11 гадоў, малодшую – 10-13 гадоў, сярэднюю – 12-15 гадоў, старэйшую – 14-17 гадоў, а таксама групу педагогаў.
Навучанне ў клубе вядзецца вусным шляхам, наладжваюцца непасрэдныя стасункі з носьбітамі народнай культуры, выкарыстоўваюцца фальклорныя першакрыніцы, вядзецца вывучэнне культуры краю, адбываецца засваенне рэгіянальных асаблівасцей музычнай, спеўнай, харэаграфічнай спадчыны, мастацкія ўзоры ўключаюцца ў практыку.Арганізоўваюцца і праводзяцца экспедыцыі і паходы, з мэтай вывучэння мясцовых абрадаў, звычаяў, гульняў, касцюмаў, песень, ладу жыцця, збору экспанатаў для папаўнення экспазіцыі музейнага пакоя “Беларуская хатка”.
Камянеччына – гэта рэгіён, дзе гістарычна склалася так, што менавіта тут адбылося змяшэнне розных культур: беларускай, польскай, украінскай і рускай. Напрыклад, вёска Такары, якая знаходзіцца ў трох кіламетрах ад горада Высокае, ў канцы 18 пачатку 19 стагоддзяў вёска знаходзілася па розных берагах ракі Катэрка. На адным з берагоў стаяла праваслаўная Свята-Міхайлаўская царква, збудаваная ў 1816 годзе – гэта частка вёскі называлась Казаччына. На другім беразе стаяў драўляны касцёл Уздвіжання Крыжа Гасподня, і гэты бераг называўся Шляхетчына. А ў вёсцы Ставы, на пачатку 20 стагоддзя, на працягу тыдня магла двойчы змяніцца ўлада, і нават дзяржава, якой належала вёска. Усё гэта знайшло адбітак у рэгіянальным фальклоры. Змяшэнне культур надае самабытнасць і непаўторнасть мясцоваму дыялекту, касцюму, абрадам, песням, танцам. У рэгіянальным дыялекце можна пачуць словы з розных моў і ён больш падобны на ўкраінскую мову. Тое самае датычыць побытавых танцаў: напрыклад, “Місяць”, “Лысый” – мелодыі рускія, “Кракавяк”, “Падыспань”, “Ойра” – польскія, а “Падэграс”, “Шлям-фокс” – зусім падобныя на шляхецкія бальныя танцы. А песні – “Не ходь коло ружы…” і “Як мы сіделі обое” – дыялект набліжаны да польскай мовы, “16 лет девчоночке” і “Войсковскы страданія” – да рускай, “Мала пташэчка” і “Ой, там у полі” – да украінскай.
На сённяшні дзень у рэпертуары нашага клуба больш за 40 песень і танцаў. Носьбітамі калектыва з’яўляюцца, як жыхары весак Камянецкага раена, так і жыхары прыгранічча Рэспублікі Польша: Гайдукевіч Вера Іванаўна, 1932 г.н., в.Дубраўцы, Краўчук Любоў Іванаўна, 1933 г.н., в. Бобінка, Бялюк Вера Рыгораўна, 1932 г.н, г. Высокае, Краўчук Раіса Дзмітрыеўна, 1950 г.н., г. Высокае, Клімук Ганна Рыгораўна, 1936 г.н, в.Наваселкі, Галенка Вольга Іванаўна, 1929 г.н. і Галенка Пётр Андрэевіч, 1931 г.н., в. Ваўкаставец, Пацыкайлік Галіна Паўлаўна, 1936 г.н., в.Ставы, Кухта Вера Івановна, 1938 г.н., в. Амельянец, Нічыпарук Вера Андрэеўна, 1934 г.н., Рэспубліка Польша, гміна Клешчэлі, в. Маліннікі, Яўдалюк Ніна Сцяпанаўна, 1933 г.н., Рэспубліка Польша, гміна Клешчэлі, в. Дабравода.
Носьбітамі фальклору з’яўляюцца асобы, якія звязаны з натуральным фальклорным асяроддзем нашай мясцовасці і атрымалі фальклорныя веды, творчыя ўменні ад сваіх папярэднікаў вусным шляхам і такім жа шляхам перадаюць іх наступным пакаленням. Таму прыярытэтам у навучальным працэсе на занятках клуба з’яўляецца вусны спосаб навучання. Пры свядомым падыходзе да пастаўленых задач стварэнне ўмоў для вуснага засваення ўзораў традыцыйнага мастацтва не ўяўляе цяжкасцей. Пры наяўнасці носьбітаў традыцыйнай культуры – спевакоў, танцораў, музыкантаў, майстроў па вырабе твораў дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва – менавіта яны выконваюць ролю транслятараў. Камунікацыя паміж майстрамі і удзельнікамі клуба служыць добрым прыкладам засваення регіянальнага фальклору: танцавальнай лексікі, спеўнага мастацтва, артыкуляцыйнай тэхнікі, тэмброўкі голасу, рэгіянальна адметнаму спосабу гуказдабывання і г.д. Тым самым у рэпертуары клуба захоўваецца пэўныя лакальна-рэгіянальнаыя традыцыі.
У працэсе навучання ўдзельнікаў узорнага клуба аматараў фальклору “Катрынка” акцэнт робіцца на абуджэнне ў навучэнцаў эмацыянальных, творчых адносін да фальклору, фарміраванне ўменняў перадаваць у сваім выкананні пачуцці і думкі, заложаныя ў творах рэгіянальнага і беларускага фальклору. Менавіта пры такіх умовах заняткі становяцца па-сапраўднаму выхаваўчым працэсам.
Акрамя таго, прымяняюцца такія формы перадачы ведаў і авалодвання практычнымі навыкамі, як мэтанакіраванае слуханне музыкі і спеваў, наведванне фестываляў, канцэртаў, выстаў народнай творчасці. Такія формы работы садзейнічаюць развіццю актыўнага ўспрыняцця музыкі, фарміруюць эмацыянальную спагадліваць і садзейнічаюць назапашванню фальклорнага багажа.
Функцыянаванне клуба аматараў фальклору “Катрынка” адбываецца адначасова як у натуральных умовах бытавання, так і ў межах сцэнічнага выканальніцтва: гэта ўдзел у фестывалях, аглядах-конкурсах (абласны фестываль фальклорнага мастацтва “Радавод”, конкурс фальклорных калектываў у рамках Рэспубліканскага конкурса “Юныя таленты Беларусі”, агляд-конкурс дзіцячых фальклорных калектываў “Веснавы танок” і г.д.), удзел у канцэртных праграмах і мерапрыемствах.
Вялікае значэнне для развіцця творчых здольнасцей навучэнцаў мае добра арганізаваная і сістэматычная даследчая дзейнасць, удзел у навукова-практычных канферэнцыях, майстар-классах, семінарах (міжнародная навуковая канферэнцыя “Аўтэнтычны фальклор: праблемы захавання, вывучэння, успрымання”, Дзяржаўны універсітэт культуры г. Мінск; майстар-клас для ўдзельнікаў абласнога семінару “Стварэнне этнакультурнай адукацыйнай прасторы, як умовы выхавання духоўна-маральных каштоўнасцей навучэнцаў у сістэме дадатковай адукацыі дзяцей і моладзі”).
Яшчэ адным напрамкам папулярызацыі і прапаганды фальклорнага мастацтва з’яўляецца арганізацыя і правядзенне раённага фальклорнага фестываля “Спадчына”.
Заснавальнікамі і арганізатарамі раённага фальклорнага фестывалю “Спадчына” з’яўляюцца:
- аддзел адукацыі, спорту і турызму Камянецкага раённага выканаўчага камітэта;
- дзяржаўная ўстанова адукацыі “Цэнтр дадатковай адукацыі дзяцей і моладзі г. Высокае”;
- Высокаўскі гарадскі выканаўчы камітэт;
- Камянецкае раённае грамадскае культурна-асветніцкае аб’яднанне “Спадчына”.
Фестываль праводзіцца ў рамках рэспубліканскай акцыі навучэнскай моладзі “Жыву ў Беларусі і тым ганаруся” і стаў традыцыйным святам народнай культуры.
Мэтамі і задачамі Фестывалю з’яўляюцца:
- падтрымка, ахова і зберажэнне самабытнай культуры Камянеччыны;
- прыцягненне ўвагі грамадскасці да праблем выхавання дзяцей і моладзі сродкамі традыцыйнай народнай творчасці;
- удасканаленне форм арганізацыі вольнага часу ў дзіцяча-маладзевай аўдыторыі;
- абмен ідэямі і ведамі, паляпшэнне ўзаемаразумення праз фальклорнае мастацтва;
- наладжванне прыгранічных сувязей паміж сяброўскімі краінамі.
Першы этап фестывалю праходзіць ва ўстановах адукацыі раёна – збіраецца фальклорны матэрыял, рыхтуюцца конкурсныя праграмы і выставы дэкаратыўна-прыкладной творчасці.
Другі этап (адборачны) – праводзяцца агляды фальклорнага мастацтва і выстаў дэкаратыўна-прыкладной творчасці ва ўстановах адукацыі, куды выязжае журы, графік.
Трэці тур – заключная імпрэза фестывалю да ўдзелу ў якой запрашаюцца асобныя выканаўцы і калектывы ўстаноў адукацыі раёна, якія прайшлі другі адборачны этап.
У межах мэт і задач фестывалю праводзіцца майстар-класы для педагогаў, якія вядуць аб’яднанні па інтарэсах фальклорнага накірунку.
Намінацыі:
- аўтэнтычны фальклор (прадугледжвае фальклорнае чытанне, побытавыя танцы, песні, абрады, матэрыялы аб народных традыцыях і звычаях роднага краю, вусная народная творчасць);
- народна-сцэнічая творчасць (прадугледжвае песні, танцы, абрады, святы);
- дэкаратыўна-прыкладная творчасць (прадугледжвае арганізацыю выставы вырабаў з саломы, лазы, дрэва, прадметаў зробленых ў тэхніцы вышыўка, ткацтва, вязанне, ганчарства, выцінанка).
Крытэрыямі адзнакі ў намінацыях “Аўтэнтычны фальклор”, “Народна-сцэнічая творчасць” з’яўляліся: падбор матэрыялу; самабытнасць; артыстызм і сцэнічнае майстэрства, выканальніцкае мастацтва (песеннае, танцавальнае, музычна-інструментальнае, тэатральнае мастацтва); пераемнасць традыцый; наяўнасць носьбітаў; касцюма, ў выставе (намінацыя “Дэкаратыўна-прыкладная творчасць”): якасць афармлення; традыцыі ў афармленні; самабытнасць і індывідуальнасць выканання; выканальніцкае майстэрства; вытанчанасць і эстэтычнасць; этнаграфічная каштоўнасць; інавацыі і традыцыі ў афармленні.
Правядзенне раённага фальклорнага фестывалю “Спадчына” развівае павагі да фальклору, цікавасці да сваіх нацыянальных вытокаў – усё гэта дапамагае не толькі эстэтычнаму, творчаму, але перш за ўсё, грамадска-патрыятычнаму выхаванню маладога пакалення.
Увогуле засваенне фальклорнай спадчыны спрыяе развіццю творчых здольнасцей, захаванню традыцый, заснаваных на агульначалавечых каштоўнасцях, якія ніколі не губляюць свайго значэння, бо абапіраюцца на мудрасць нашага народа, які, адчуваючы сябе часткай чалавецтва, цвёрда трымаецца сваіх каранёў, сваёй гісторыі, агульна-нацыянальных маральных і эстэтычных ідэалаў.
Літаратура
- Аб’яднанні па інтарэсах: выхаванне сродкамі беларускага фальклору: дапам. для педагогаў устаноў дадат. адукацыі дзяцей і моладзі, агул. сярэд. адукацыі з беларус. і рус. мовамі навучання / Т.М. Крыўко [і інш.];пад рэд. В.А. Кляцовай, Т.М. Крыўко, І.П. Шаўчэнкі. – Мінск : Пачатковая школа, 2015. – 152 с.
- Клецова, О.А. Образовательные программы музыкальных и хореографических объединений внешкольного воспитания и обучения / состав.О.А. Клецова– Минск, 2009. – 210 с.
- Крыўко, Т.М. Этнакультурнае выхаванне: аб’яднанні па інтарэсах фальклорнага накірунку / Т.М. Крыўко // Выхаванне і дадатковая адукацыя. – 2013. – № 1. – С. 21-24.
- Педагогические ориентиры: программное обеспечение образовательного процесса / О.А. Клецова, Т.П. Шеремет; под общ. ред. Н.В. Васильченко. – Минск, 2013. – 72 с.
- Радавод: зборнік матэрыялаў І і ІІ фестываляў фальклорнага мастацтва “Радавод” і абласной навукова-практычнай канферэнцыі “Я слаўлю матчын край – Радзіму Беларусь” / склад. В.Р. Волкава. – Брэст: Альтернатива. – 2007. – 268 с.
раскрыть » / « свернуть